Alergije na polen različitih biljaka su danas široko rasprostranjene. Međutim, postoji jedna čiji polen uzrokuje više od polovine svih polenskih alergija, a to je ambrozija. Sa svakom novom sezonom cvetanja ambrozije oni koji su alergični osećaju ogromnu nelagodu. Očekuje ih period tegoba kao što su kijanje, curenje nosa, svrab i suzenje očiju. Uz to, neretko se javljaju groznica, jeza i drhtavica, ponekad i povišena temperatura i druge. Sve ove tegobe mogu trajati i do sto dana u toku jedne kalendarske godine.
U grčkoj mitologiji ambrozija predstavlja hranu bogova i izvor besmrtnosti, koju su, zajedno uz nektar (piće bogova), svaki dan na planinu Olimp dostavljale bele golubice. Ambrozija o kojoj mi govorimo danas je vrlo omražena i širom sveta se svake godine sprovode akcije za njeno suzbijanje. U nastavku teksta možete pročitati opšte informacije o ambroziji.
Šta je i kako izgleda ambrozija?
Ambrozija (Ambrosia artemisiifolia), kod nas poznata i kao limundžik, fazanuša, amerikanka, parložna trava i pelenasta ambrozija, spada u invazivne korovske biljke. Svrstava se u porodicu glavočika (Asteraceae). Jednogodišnja je biljka koja, u optimalnim uslovima, može da raste i preko dva metra. Ima jajolike, jako narezane, dlakave listove, čije lice je tamnozelene boje. Naličje je svetlije, sivozelene boje, a na njenom vrhu sa nalazi žućkasta grozdasta cvast.
Ona pretežno raste na mestima koja su pretrpela određene poremećaje u ekološkom smislu, kao što su železnice, neobrađene površine, građevinske površine… U prirodi se može naći duž rečnih obala, na travnjacima i suvim livadama. Ambrozija može takođe da napadne i poljoprivredno zemljište gde deluje kao korov u velikom broju useva i može značajno da izazove smanjenje prinosa. Retko se može naći na površinama iznad 1000 metara nadmorske visine, a pretežno joj odgovaraju umereno topli vremenski uslovi.
Zašto je ambrozija tako alergogena?
Ova nepoželjna biljka je rodom iz Severne Amerike i kod nas je prvi put otkrivena 1953. godine na području Sremskih Karlovaca. Tokom vremena, od 19. veka, od kada doseže njena istorija, pa do danas, osvojila je gotovo sve kutke naše zemlje, a broj obolelih je iz godine u godinu sve veći i veći. Šta je doprinelo tome? Najpre, činjenica je da se ambrozija brzo razmnožava i brzo raste. Jedna biljka proizvodi do osam milijardi zrna polena, koja su laka i brzo se i daleko se prenose putem vetra, čak i do 100 km. Prilagodljiva je različitim vremenskim uslovima i nema mnogo specifičnih prirodnih neprijatelja. Na suvom može da preživi nešto manje od 40 godina.
Drugi važan faktor je njen sastav. Polen ambrozije sadrži oko 50 alergenih supstanci, neki od njih su izazivači veoma teških simptoma, tako da je kod osetljivih osoba dovoljno desetak zrna polena u metru kubnom vazduha da izazove jaku alergijsku reakciju. Zanimljivo je da su alergije ustanovljene i kod sasvim male dece uzrasta 6 meseci, a čak i kod životinja.
Srbija i cvetanje ambrozije
U Srbiji ambrozija počinje da niče od maja, dok se cvetanje odvija od jula do oktobra. Najintenzivniji uticaj ambrozija ima od polovine avgusta do kraja septembra, kada njeno seme sazreva i kada proizvodi najviše polena. Ambrozija je uzrok preko 50% svih polenskih alergija, a statistika pokazuje da je u Srbiji broj obolelih od ove alergije poslednjih godina u porastu i da je njihov uzrast sve mlađi.
Istraživanja sprovedena u periodu od 2012. do 2018. godine pokazuju da je koncentracija alergenog polena u porastu. Takođe, zabeleženo je da se smanjuje jačina alergena od severa ka jugu, a jedan od razloga zbog čega je na severu Srbije ambrozija više prisutna je struktura zemljišta, kao i blizina Mađarske u kojoj je ova biljka veoma rasprostranjena.
Na nivou države aktuelni su dugoročni planovi i strategija uništavanja ambrozije. Od 2006. godine postoje zakonske uredbe o rešavanju ove problematike na nivou države. Nadležno ministarstvo za nadzor sprovođenja ove uredbe je Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. U Beogradu, gde je i najveće izdvajanje sredstava kako bi se smanjila količina polena ambrozije u vazduhu, ovom tematikom se bavi Zavod za biocide i medicinsku ekologiju, koji sprovodi program „Ambrozija kao zdravstveni rizik, monitoring i suzbijanje ambrozije sa neuređenih javnih površina na teritoriji grada Beograda“, počevši od 2017. godine, u saradnji sa Sekretarijatom za zdravstvo grada Beograda. Prema zakonu, suzbijanje i uništavanje ambrozije su dužni da sprovode i vlasnici, odnosno korisnici, površina na kojima je ona prisutna, kao i subjekti koji upravljaju zelenim površinama, održavaju površine uz javne puteve i železničke pruge, upravljaju vodotokovima i kanalima. Komunalna policija je zadužena da po prijavi novčano kažnjava vlasnike zemljišta na kojima je ova biljka probujala.
Alergeni polena u vazduhu, koji, između ostalog potiče od ambrozije, u Srbiji se može pratiti na sajtu Agencije za zaštitu životne sredine, koja meri njegovu koncentraciju preko 26 mernih stranica širom zemlje. Njegova koncentracija se izražava brojem polenovih zrnaca u metru kubnom vazduha. Za grublju orijentaciju služi kalendar cvetanja.
